Różnice kursowe, czyli o co chodzi, gdy w grę waluta obca wchodzi

Różnice kursowe – to straszak wielu księgowych. Faktura, zapłata, wycena, po opanowaniu kilku podstawowych zasad powinny nie nastręczać księgowemu szczególnych problemów. Niestety tak nie jest, bo ciągle zmieniające się przepisy oraz niejednoznaczne a nawet sprzeczne interpretacje indywidualne, powodują chaos zarówno pod względem bilansowym jak i podatkowym.

Zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości:

art. 9. Księgi rachunkowe prowadzi się w języku polskim i w walucie polskiej,
art. 21. 3. Dowód księgowy opiewający na waluty obce powinien zawierać przeliczenie ich wartości na walutę polską według kursu obowiązującego w dniu przeprowadzenia operacji gospodarczej. Wynik przeliczenia zamieszcza się bezpośrednio na dowodzie, chyba że system przetwarzania danych zapewnia automatyczne przeliczenie walut obcych na walutę polską, a wykonanie tego przeliczenia potwierdza odpowiedni wydruk,
art. 23. 3. Zapisów dotyczących operacji wyrażonych w walutach obcych dokonuje się w sposób umożliwiający ustalenie kwoty operacji w walucie polskiej i obcej,
art. 30. 1. Nie rzadziej niż na dzień bilansowy wycenia się wyrażone w walutach obcych:

1) składniki aktywów (z wyłączeniem udziałów w jednostkach podporządkowanych wycenianych metodą praw własności) i pasywów – po obowiązującym na ten dzień średnim kursie ogłoszonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski, z zastrzeżeniem pkt 2,

2) gotówkę znajdującą się w jednostkach prowadzących kupno i sprzedaż walut obcych – o kursie, po którym nastąpił jej zakup, jednak w wysokości nie wyższej od średniego kursu ogłoszonego na dzień wyceny dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski,

art. 30. 2. Wyrażone w walutach obcych operacje gospodarcze ujmuje się w księgach rachunkowych na dzień ich przeprowadzenia – o ile odrębne przepisy dotyczące środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej i innych krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz środków niepodlegających zwrotowi, pochodzących ze źródeł zagranicznych nie stanowią inaczej – odpowiednio po kursie:

1) faktycznie zastosowanym w tym dniu, wynikającym z charakteru operacji – w przypadku sprzedaży lub kupna walut oraz zapłaty należności lub zobowiązań;

2) średnim ogłoszonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski z dnia poprzedzającego ten dzień – w przypadku zapłaty należności lub zobowiązań, jeżeli nie jest zasadne zastosowanie kursu, o którym mowa w pkt 1, a także w przypadku pozostałych operacji.

Na dzień bilansowy jednostka wycenia więc wyrażone w walucie obcej:

nieuregulowane należności i zobowiązania,
środki pieniężne znajdujące się na rachunkach walutowych lub w kasie walutowej,
aktywa i zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu (akcje, udziały, inne papiery wartościowe), a także
udzielone i zaciągnięte pożyczki i kredyty.

Można wymienić następujące sposoby rozliczania różnic kursowych powstałych na rozrachunkach:

stornowanie pod datą 1 stycznia roku następnego naliczonych na dzień bilansowy różnic kursowych, a następnie księgowanie faktycznie zrealizowanych różnic kursowych w momencie realizacji rozrachunków (metoda pierwsza),
stornowanie różnic kursowych dopiero w dniu uregulowania ściśle określonej należności lub zobowiązania, z równoczesnym określeniem i wprowadzeniem do ksiąg rachunkowych różnic kursowych ustalonych za okres od dnia powstania rozrachunku do dnia jego uregulowania (metoda druga),
nie stornuje się różnic kursowych od nadal nieuregulowanych rozrachunków, ujmowanie w księgach zrealizowanych różnic kursowych obliczonych od początku roku do dnia zapłaty rozrachunku lub różnic kursowych wynikających z porównania kursu z poprzedniej wyceny z kursem z bieżącej wyceny; w tej metodzie nie dokonuje się storna różnic kursowych z poprzedniej wyceny, tylko doprowadza się stan rozrachunków do prawidłowego salda poprzez doksięgowanie odpowiednio dodatnich lub ujemnych różnic kursowych (metoda trzecia).

Kwestie związane z ustalaniem różnic kursowych na potrzeby podatku dochodowego uregulowane zostały w art. 15a ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych zwanej dalej “ustawą o PDOP” oraz w art. 24c ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych zwanej dalej “ustawą o PDOF”. Według przepisów ustawy o PDOP dotyczące ustalania różnic kursowych – art. 15a. 1. – różnice kursowe zwiększają odpowiednio przychody jako dodatnie różnice kursowe albo koszty uzyskania przychodów jako ujemne różnice kursowe w kwocie wynikającej z różnicy między wartościami określonymi w ust. 2 i 3.

Dodatnie różnice kursowe powstają, jeżeli wartość:

przychodu należnego wyrażonego w walucie obcej po przeliczeniu na złote według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski jest niższa od wartości tego przychodu w dniu jego otrzymania, przeliczonej według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tego dnia;
poniesionego kosztu wyrażonego w walucie obcej po przeliczeniu na złote według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski jest wyższa od wartości tego kosztu w dniu zapłaty, przeliczonej według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tego dnia;
otrzymanych lub nabytych środków lub wartości pieniężnych w walucie obcej w dniu ich wpływu jest niższa od wartości tych środków lub wartości pieniężnych w dniu zapłaty lub innej formy wypływu tych środków lub wartości pieniężnych, według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni, z zastrzeżeniem pkt 4 i 5;
kredytu (pożyczki) w walucie obcej w dniu jego udzielenia jest niższa od wartości tego kredytu (pożyczki) w dniu jego zwrotu, przeliczonej według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni;
kredytu (pożyczki) w walucie obcej w dniu jego otrzymania jest wyższa od wartości tego kredytu (pożyczki) w dniu jego spłaty, przeliczonej według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni.

Ujemne różnice kursowe powstają, jeżeli wartość:

przychodu należnego wyrażonego w walucie obcej po przeliczeniu na złote według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski jest wyższa od wartości tego przychodu w dniu jego otrzymania, przeliczonej według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tego dnia;
poniesionego kosztu wyrażonego w walucie obcej po przeliczeniu na złote według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski jest niższa od wartości tego kosztu w dniu zapłaty, przeliczonej według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tego dnia;
otrzymanych lub nabytych środków lub wartości pieniężnych w walucie obcej w dniu ich wpływu jest wyższa od wartości tych środków lub wartości pieniężnych w dniu zapłaty lub innej formy wypływu tych środków lub wartości pieniężnych, według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni, z zastrzeżeniem pkt 4 i 5;
kredytu (pożyczki) w walucie obcej w dniu jego udzielenia jest wyższa od wartości tego kredytu (pożyczki) w dniu jego zwrotu, przeliczonej według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni;
kredytu (pożyczki) w walucie obcej w dniu jego otrzymania jest niższa od wartości tego kredytu (pożyczki) w dniu jego spłaty, przeliczonej według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni.

Przy obliczaniu różnic kursowych, o których mowa w ust. 2 i 3, uwzględnia się kursy faktycznie zastosowane w przypadku sprzedaży lub kupna walut obcych oraz otrzymania należności lub zapłaty zobowiązań. W pozostałych przypadkach, a także gdy do otrzymanych należności lub zapłaty zobowiązań nie jest możliwe uwzględnienie faktycznie zastosowanego kursu waluty w danym dniu, stosuje się kurs średni ogłaszany przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego ten dzień. Przez średni kurs ogłaszany przez Narodowy Bank Polski, o którym mowa w ust. 2 i 3, rozumie się kurs z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień uzyskania przychodu lub poniesienia kosztu.

Zasady ustalania różnic kursowych od własnych środków pieniężnych określone zostały w art. 15a ust. 2 pkt 3 i ust. 3 pkt 3 ustawy o PDOP oraz odpowiednio w art. 24c ust. 2 pkt 3 i ust. 3 pkt 3 ustawy o PDOF.

Podatkowe różnice kursowe powstają, gdy wartość otrzymanych lub nabytych środków lub wartości pieniężnych w walucie obcej w dniu ich wpływu jest:

niższa od wartości tych środków lub wartości pieniężnych w dniu zapłaty lub innej formy wypływu tych środków lub wartości pieniężnych, według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni – powstają dodatnie różnice kursowe,
wyższa od wartości tych środków lub wartości pieniężnych w dniu zapłaty lub innej formy wypływu tych środków lub wartości pieniężnych, według faktycznie zastosowanego kursu waluty z tych dni – powstają ujemne różnice kursowe.

Wymienione przepisy to tylko czubek góry lodowej, na których jak „Tytanic” mogą „rozbić” się niedoświadczeni księgowi.

Autor: biegły rewident – trener rachunkowości SYNTEZA
e-mail: trenerzy@synteza.pl